ایمپلنت دندان یکی از پیشرفته ترین روش های جایگزینی دندان از دست رفته است که با استفاده از قطعاتی مانند فیکسچر و اباتمنت، عملکرد و ظاهر دندان طبیعی را بازسازی می کند. شاید برای بسیاری از بیماران این واژه ها کمی تخصصی و پیچیده باشد، اما آشنایی با آن ها می تواند در تصمیم گیری برای درمان و انتخاب یک جراح یا پروتزساز ماهر کمک شایانی کند. در حقیقت، فیکسچر و اباتمنت دو بخش کلیدی در سیستم ایمپلنت هستند که هر یک نقش متفاوتی در موفقیت درمان و دوام طولانی مدت ایمپلنت ایفا می کنند.
فیکسچر یا همان پایه ایمپلنت، بخشی است که به صورت جراحی درون استخوان فک قرار می گیرد و وظیفه آن ایفای نقش به عنوان ریشه مصنوعی دندان است. این قطعه معمولا از جنس تیتانیوم یا آلیاژهای سازگار با بدن ساخته می شود تا بیشترین همخوانی با بافت استخوانی را داشته باشد. پس از مدت زمان لازم برای جوش خوردن (Osseointegration)، قطعه دیگری به نام اباتمنت روی فیکسچر قرار می گیرد. اباتمنت رابط بین فیکسچر و روکش (Dental Crown) است و امکان اتصال پروتز به ایمپلنت را فراهم می کند.
لازم به ذکر است که این مطلب صرفا برای افزایش آگاهی عمومی نوشته شده و به هیچ عنوان جایگزین تشخیص یا درمان توسط دندانپزشک یا جراح فک و صورت نیست. همیشه پیش از هر اقدام درمانی، با متخصص مورد اعتماد خود مشورت کنید.
فهرست مطالب
- معرفی کلی ایمپلنت دندان
- فیکسچر چیست؟
- اباتمنت چیست؟
- تفاوت های فیکسچر و اباتمنت
- کاربردهای فیکسچر و اباتمنت در درمان های مختلف
- انواع فیکسچر و مزایا و معایب هر نوع
- انواع اباتمنت و کاربردهای تخصصی
- جدول مقایسه فیکسچر و اباتمنت
- عوامل موثر بر انتخاب نوع فیکسچر و اباتمنت
- مراقبت و نگهداری پس از کارگذاری ایمپلنت
- نتیجه گیری
- پرسش های متداول
جدول مقایسه فیکسچر و اباتمنت
| ویژگی | فیکسچر | اباتمنت |
|---|---|---|
| تعریف | پایه اصلی ایمپلنت که در استخوان فک قرار می گیرد | رابط بین فیکسچر و پروتز (روکش، بریج، دنچر) |
| جنس | تیتانیوم خالص، آلیاژ تیتانیوم، زیرکونیا | تیتانیوم، زیرکونیا، طلا، آلیاژهای مخصوص |
| محل قرارگیری | داخل استخوان فک | بالای فیکسچر، بیرون از لثه |
| زمان قرارگیری | در مرحله جراحی | پس از جوش خوردن فیکسچر یا همزمان (در موارد خاص) |
| وظیفه اصلی | جایگزینی ریشه دندان | اتصال پروتز به پایه ایمپلنت |
| طول عمر | معمولا مادام العمر در صورت مراقبت صحیح | قابل تعویض یا تغییر بر اساس نیاز |
| تأثیر بر زیبایی | غیر مستقیم (زیبایی از طریق پایداری پروتز) | مستقیم (رنگ و طراحی بر لثه و پروتز اثر دارد) |
معرفی کلی ایمپلنت دندان
ایمپلنت های دندانی یک روش نوین جایگزینی دندان هستند که بر اساس اصول بیولوژیکی و مکانیکی طراحی شده اند. این سیستم شامل سه بخش اصلی است: فیکسچر، اباتمنت و پروتز. فیکسچر در داخل استخوان فک کاشته می شود، اباتمنت به عنوان رابط مورد استفاده قرار می گیرد و پروتز به عنوان قسمت قابل مشاهده دندان عمل می کند. موفقیت این روش وابسته به همخوانی بین تمامی این اجزا و سلامت بافت های نگهدارنده است.
فیکسچر چیست؟
فیکسچر پایه یا ریشه مصنوعی ایمپلنت است که به صورت جراحی در استخوان فک کاشته می شود. جنس فیکسچر معمولا از تیتانیوم خالص یا آلیاژهای آن است که سازگاری بالایی با بدن دارند و به فرآیند جوش خوردن با استخوان کمک می کنند. طراحی سطح فیکسچر (مانند پوشش های SLA یا پوشش پلاسما تیتانیوم) به افزایش سطح تماس با استخوان و بهبود فرآیند Osseointegration کمک می کند. طول، قطر و شکل فیکسچر باید بر اساس شرایط استخوانی بیمار انتخاب شود تا بیشترین پایداری حاصل گردد.
اباتمنت چیست؟
اباتمنت قطعه ای است که پس از قرار گرفتن و جوش خوردن فیکسچر در استخوان فک، روی آن نصب می شود و به عنوان رابط بین ایمپلنت و پروتز (روکش، بریج یا دنچر) عمل می کند. این بخش معمولا از جنس تیتانیوم، زیرکونیا یا آلیاژهای گرانبها ساخته می شود تا هم در برابر فشارهای جویدن مقاوم باشد و هم از نظر زیبایی و سازگاری با بافت لثه مناسب عمل کند.
اباتمنت ها در دو دسته کلی تقسیم می شوند: اباتمنت های استاندارد (Prefabricated) که به صورت آماده توسط کارخانه تولید می شوند و اباتمنت های سفارشی (Custom) که بر اساس قالب دندانی بیمار و طراحی دیجیتال ساخته می شوند. استفاده از نوع سفارشی می تواند زیبایی خط لثه و هماهنگی پروتز را به شکل قابل توجهی بهبود بخشد.
از نظر عملکردی، اباتمنت باید نیروهای جویدن را به صورت متعادل به فیکسچر منتقل کند تا از شکست یا شل شدن ایمپلنت جلوگیری شود. همچنین این قطعه نقش مهمی در جلوگیری از نفوذ باکتری ها و حفظ سلامت بافت های اطراف دارد. در برخی موارد، دندانپزشک از اباتمنت های موقت استفاده می کند تا شکل لثه را قبل از قرار دادن اباتمنت نهایی فرم دهد.
تفاوت های فیکسچر و اباتمنت
اگرچه فیکسچر و اباتمنت بخشی از یک سیستم واحد هستند، اما تفاوت های زیادی در این دو وجود دارد که آگاهی از آن ها برای بیمار و حتی دندانپزشک اهمیت دارد:
- محل قرارگیری: فیکسچر در داخل استخوان فک و زیر لثه قرار می گیرد، در حالی که اباتمنت در بالای لثه و روی فیکسچر نصب می شود.
- زمان نصب: فیکسچر در مرحله جراحی کاشته می شود و چند ماه برای جوش خوردن نیاز دارد؛ اباتمنت پس از اتمام این دوره نصب می گردد، هرچند در برخی پروتکل های فوری، هر دو همزمان قرار داده می شوند.
- وظیفه: فیکسچر پایه نگهدارنده ایمپلنت است که نقش ریشه طبیعی دندان را ایفا می کند، اما اباتمنت مسئول اتصال پروتز به این پایه است.
- جنس و طراحی: فیکسچر اغلب از تیتانیوم با سطوح خاص جهت Osseointegration ساخته می شود، ولی اباتمنت می تواند ترکیبی از تیتانیوم، زیرکونیا یا فلزات دیگر باشد.
- تأثیر بر زیبایی: فیکسچر تأثیر مستقیم بر زیبایی ندارد، اما اباتمنت به دلیل دیده شدن در خط لبخند می تواند بر نتیجه زیبایی تاثیر زیادی بگذارد.
کاربردهای فیکسچر و اباتمنت در درمان های مختلف
کاربرد این دو قطعه محدود به یک نوع درمان ایمپلنتی نیست و بسته به شرایط بیمار، می توان از آن ها در پروتکل های متفاوت استفاده کرد.
- ایمپلنت تکی: در صورتی که فقط یک دندان از دست رفته باشد، فیکسچر به تنهایی همراه با یک اباتمنت و روکش مورد استفاده قرار می گیرد.
- بریج بر پایه ایمپلنت: زمانی که چند دندان کنار هم از دست رفته اند، دو یا چند فیکسچر به عنوان پایه عمل می کنند و با چند اباتمنت، یک بریج کامل را نگه می دارند.
- پروتز کامل متحرک بر پایه ایمپلنت (Overdenture): در این روش، فیکسچرها در نقاط مشخصی از فک قرار داده می شوند و اباتمنت های خاص برای قفل شدن دنچر روی پایه ها به کار می روند.
- ایمپلنت فوری: در برخی موارد، بلافاصله پس از کشیدن دندان، فیکسچر و اباتمنت موقت در همان جلسه نصب می شود تا همزمان فرآیند ترمیم و زیبایی انجام شود.
انواع فیکسچر و مزایا و معایب هر نوع
فیکسچرها بر اساس طراحی، سطح و نوع اتصال به اباتمنت تقسیم بندی می شوند.
انواع بر اساس شکل
- سیلندری: طراحی ساده با دیواره های صاف که کارگذاری آسان دارد، اما پایداری اولیه کمتری نسبت به دیزاین های رزوه دار دارد.
- رزوه دار (Threaded): دارای رزوه های مختلف برای قفل شدن بهتر در استخوان و دستیابی به پایداری اولیه بالا.
انواع بر اساس سطح
- سطح صاف (Machined): امروزه کمتر استفاده می شود چون نرخ موفقیت Osseointegration پایین تر است.
- سطح زبر (SLA, TPS): با روش های شن پاشی یا پوشش پلاسما ایجاد شده و باعث افزایش سطح تماس و رشد استخوان می شود.
مزایا و معایب کلی فیکسچر
| مزایا | معایب |
|---|---|
| سازگاری بالا با بدن | نیاز به جراحی و زمان ترمیم |
| دوام طولانی | هزینه نسبتا بالا |
| حفظ عملکرد جویدن | امکان شکست در صورت کمبود تراکم استخوان |
انواع اباتمنت و کاربردهای تخصصی
اباتمنت ها نیز بر اساس نوع اتصال، جنس و شرایط لثه تقسیم بندی می شوند.
از نظر جنس
- تیتانیوم: مقاومت بالا، دوام طولانی و سازگاری بیولوژیک عالی.
- زیرکونیا: زیبایی بی نظیر برای نواحی جلو دهان، کاهش دیده شدن هاله فلزی در لثه نازک.
- طلا یا آلیاژهای قیمتی: کمتر رایج، اما برای موارد خاص زیبایی یا حساسیت به تیتانیوم استفاده می شود.
از نظر کاربرد
- اباتمنت های آناتومیک: هماهنگ با شکل لثه، برای بهبود زیبایی در نواحی قابل دید.
- اباتمنت زاویه دار: برای تصحیح زاویه ایمپلنت هایی که به دلایل آناتومیک با زاویه کار گذاشته شده اند.
- اباتمنت های موقت: برای شکل دهی لثه قبل از قرار دادن اباتمنت نهایی و پروتز.
عوامل موثر بر انتخاب نوع فیکسچر و اباتمنت
انتخاب فیکسچر و اباتمنت مناسب یک فرآیند تخصصی است که نیازمند بررسی دقیق شرایط دهان، استخوان و بافت نرم بیمار است. عوامل مهم موثر در این انتخاب عبارتند از:
- تراکم و کیفیت استخوان تراکم استخوان فک مهم ترین عامل در انتخاب نوع، طول و قطر فیکسچر است. استخوان متراکم (مانند فک پایین قدامی) پایداری اولیه بیشتری ایجاد می کند در حالی که استخوان نرم (مانند فک بالا خلفی) نیاز به فیکسچر با رزوه های خاص یا قطر بیشتر دارد.
- محل دندان از دست رفته در ناحیه قدامی فک که زیبایی اهمیت ویژه ای دارد، استفاده از فیکسچرهای ظریف و اباتمنت های زیرکونیایی یا سفارشی توصیه می شود. در نواحی خلفی، مقاومت مکانیکی اهمیت بیشتری دارد.
- خط لبخند و ضخامت لثه اگر لثه نازک باشد یا خط لبخند بالا باشد، انتخاب اباتمنت غیر فلزی (زیرکونیا) از بروز هاله تیره در لبه لثه جلوگیری می کند.
- زاویه کاشت ایمپلنت در مواردی که به دلیل محدودیت های آناتومیک ایمپلنت با زاویه خاصی نصب شده است، استفاده از اباتمنت زاویه دار الزامی است تا پروتز در موقعیت صحیح قرار گیرد.
- وضعیت بهداشت دهان بیمار بیمارانی که توانایی یا تعهد به رعایت بهداشت دهان را ندارند ممکن است با مشکلات پری ایمپلنتیت مواجه شوند، در این موارد انتخاب اباتمنتی با طراحی آسان تر برای تمیزکاری اهمیت دارد.
مراقبت و نگهداری پس از کارگذاری ایمپلنت
ایمپلنت، فیکسچر و اباتمنت هرچقدر هم با کیفیت باشند، بدون مراقبت صحیح عمر طولانی نخواهند داشت. اقداماتی که بیماران باید انجام دهند شامل:
- رعایت بهداشت دهان: استفاده روزانه از مسواک نرم، نخ دندان مخصوص ایمپلنت یا برس های بین دندانی.
- معاینات دوره ای: مراجعه هر 6 ماه یک بار به دندانپزشک برای ارزیابی پایداری ایمپلنت و سلامت بافت های نرم و استخوان.
- اجتناب از فشار بیش از حد: پرهیز از گاز زدن مواد بسیار سخت (مثل یخ یا آجیل با پوسته سخت) برای جلوگیری از آسیب به پروتز و اباتمنت.
- کنترل بیماری های سیستمیک: دیابت کنترل نشده یا پوکی استخوان می تواند موفقیت ایمپلنت را کاهش دهد، بنابراین مدیریت این بیماری ها اهمیت دارد.
- تمیزکاری حرفه ای: در برخی موارد، نیاز به جرم گیری تخصصی اطراف ایمپلنت وجود دارد تا از تجمع باکتری و التهاب جلوگیری شود.
فیکسچر و اباتمنت دو بخش جدایی ناپذیر از سیستم ایمپلنت دندان هستند که هر یک نقش منحصر به فردی در موفقیت و دوام این درمان ایفا می کنند. فیکسچر به عنوان ریشه مصنوعی، استحکام و پایداری ایمپلنت را تضمین می کند و اباتمنت رابطی است که پروتز را به شکل پایدار و زیبا متصل می کند. انتخاب صحیح هر دو قطعه بر اساس عوامل آناتومیک، زیبایی، عملکرد و شرایط بهداشت دهان انجام می شود.
با پیشرفت تکنولوژی و توسعه مواد جدید مانند زیرکونیا و طراحی های دیجیتال، امکان شخصی سازی هر چه بیشتر این قطعات وجود دارد و نتایج درمانی بهتر و با دوام تر حاصل می شود. با این حال، حتی بهترین فیکسچر و اباتمنت نیز بدون مراقبت صحیح و پیگیری های منظم، نمی توانند ماندگاری طولانی داشته باشند. بنابراین همکاری مداوم بیمار و دندانپزشک کلید موفقیت ایمپلنت است.
پرسش های متداول
1. آیا می توان فیکسچر و اباتمنت را همزمان قرار داد؟
بله، در برخی موارد خاص مانند ایمپلنت فوری می توان اباتمنت را همزمان با کاشت فیکسچر قرار داد، اما این کار بستگی به شرایط استخوان، پایداری اولیه و نظر جراح دارد.
2. آیا اباتمنت قابل تعویض است؟
بله، اباتمنت در صورت لزوم (به دلیل آسیب، تغییر پروتز یا بهبود نتایج زیبایی) قابل تعویض است، به شرطی که فیکسچر سالم و پایدار باشد.
3. عمر مفید فیکسچر و اباتمنت چقدر است؟
فیکسچر در شرایط ایده آل می تواند مادام العمر باقی بماند. اباتمنت نیز بسته به جنس و شرایط استفاده، سال ها دوام می آورد، اما ممکن است در طول زمان نیاز به تعویض پیدا کند.
منابع معتبر
- Misch CE. Dental Implant Prosthetics. 2nd ed. Elsevier; 2015.
- Albrektsson T, Wennerberg A. Oral implant surfaces: Part 1—review focusing on topographic and chemical properties of different surfaces and in vivo responses to them. Int J Prosthodont. 2004;17(5):536-543.
- Linkevicius T, et al. The influence of soft tissue thickness on crestal bone changes around implants: A 1-year prospective controlled clinical trial. Int J Oral Maxillofac Implants. 2009;24(4):712-719.
- Gao X, et al. The effect of zirconia and titanium abutments on peri-implant soft tissues: A systematic review and meta-analysis. J Prosthet Dent. 2022;128(6):1048-1057.
