فرنکتومی یا جراحی فرنوم عمل ساده و متداولی است که برای رفع چند عارضه متفاوت معمولاً بر روی دهان کودکان و افراد متقاضی درمان ارتودنسی انجام می‌شود. فرنوم به بافت سفتی اشاره دارد که عضوی از بدن را به بافت مجاورش متصل می‌کند تا مانع حرکت زیاد آن شود. فرنوم‌ها یا بندهای متعددی در بدن وجود دارند، اما فقط چند عدد از آنها که داخل دهان قرار دارند، نیاز به فرنکتومی پیدا می‌کنند. عمل‌های متداول فرنکتومی بر روی بند زبان و بند لب بالا و پایین انجام می‌شود.
فرنوم چیست؟
فرنوم یک تکه کوچک از بافت متصل کننده یک بخش بدن به بخش دیگر آن است که هدف از وجود آن ایجاد محدودیت در حرکت اندام‌ها می‌باشد. فرنوم‌ها در نقاط مختلف بدن شامل زبان، لب‌ها، ناحیه داخل گونه‌ها، مغز و مسیر گوارش وجود دارند.
گاهی اوقات، فرنوم ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشد. به این ترتیب در اکثر مواقع یک فرنوم کوچک و دارای مشکل به دلیل ایجاد محدودیت در عملکرد اندام‌های خاص نیازمند اصلاح است. به این ترتیب از روش‌های درمان زیر برای رفع مشکل استفاده می‌شود:
- یک فرنوم بلند برای درمان نیاز به فرنکتومی دارد.
- یک فرنوم کوتاه برای درمان نیاز به فرنولوپلاستی دارد.
معرفی انواع فرنوم
1- فرنوم(بند) زبان
فرنوم زبان به حالتی گفته می‌شود که زبان با نوار بافتی باریکی، موسوم به فرنوم، به کف دهان چسبیده باشد. این بافت در حالت عادی اتصالی آزاد دارد، اما در بعضی موارد سفت و کشیده و یا کوتاه است و اجازه حرکت آزادانه به زبان نمی‌دهد.
شکل ظاهری بند زبان متفاوت است؛ نوار بافتی گاهی به نوک زبان متصل می‌شود و حالتی قلبی شکل به زبان می‌دهد، حال آن که در بعضی موارد بند زبان دیده نمی‌شود و بدنه زبان آن را می‌پوشاند.
مشکل بند زبانی زمانی پیش می‌آید که فرنوم لب تا نزدیک نوک زبان کشیده شده باشد و کودک نتواند زبان را تا سقف دهان بالا ببرد. کشیده شدن فرنوم اختلال‌های گفتاری را به دنبال دارد و چون دامنه حرکتی محدود زبان از نگه داشتن سینه یا شیشه هنگام مکیدن جلوگیری می‌کند، تغذیه کودک نیز مختل می‌شود. جراحی فرنکتومی زودهنگام از سن 6 الی 7 سالگی، انجام می‌شود تا از بروز اختلال گفتاری جلوگیری شود.
مشکلات ناشی از وجود بند زبان نامناسب؟
فرنوم زبانی می‌بایست حرکت آزادانه زبان را به خصوص در هنگام بلع، صحبت کردن و رشد فک و زبان امکان‌پذیر نماید. در شرایطی که مشکل شدید باشد، در اصطلاح به این شرایط «گره خوردگی زبان» گفته می‌شود. علاوه بر این به کودک دچار مشکل فرنوم محکم زبانی در اصطلاح فرد مبتلا به مشکل چسبندگی زبان نیز گفته می‌شود. یکی از علائم این مشکل ظاهر شبیه به قلب زبان کودک در هنگام باز کردن زیاد دهان و جهت خاص سر زبان به سمت بالا است. پیامدهای ناشی از این وضعیت به شرح زیر هستند:
- موقعیت پایین زبان: در این شرایط موقعیت زبان پایین‌تر از حالت عادی در دهان قرار می‌گیرد و در نتیجه این شرایط فرد ممکن است با رشد غیرعادی فک پایین و رشد ناکافی فک بالا مواجه شود. این شرایط می‌تواند مشکلات جدی ارتودنسی و نیز مشکلات خواب برای فرد در آینده ایجاد کند.
- عملکرد نامناسب بلع: در هنگام بلع، زبان می‌بایست در کنار سقف دهان یا کام قرار گیرد. به هر حال اگر فرنوم زبانی به شدت محکم باشد، موقعیت قرارگیری زبان در دهان پایین‌تر از حالت عادی بوده و بین دندانها قرار می‌گیرد. در اصطلاح به این مشکل فشار دادن زبان به دندانها گفته می‌شود. تاثیرات ناشی از این شرایط می‌تواند با رشد نامناسب فک بالا برای فرد همراه باشد.
- مشکلات مربوط به تکلم و نوک زبانی صحبت کردن: به خاطر موقعیت نامناسب زبان در دهان در این شرایط، اغلب افراد با مشکل صحبت کردن نوک زبانی در این رابطه مواجه می‌شوند. معمولاً این شرایط باعث می‌شود بیمار بعضی از حروف را نتواند به نحو صحیح بیان کند.
2- فرنوم(بند) لب
به اتصال لب فوقانی به لثه فک بالا فرنوم لب گفته می‌شود. بند لب بالا در اکثر موارد همزمان با بند زبان وجود دارد. بند لب اتصال سفت و غیرآزادی است که بین لب فوقانی و استخوان فک بالا وجود دارد و اجازه حرکت به لب نمی‌دهد. نوزاد برای این که بتواند سینه یا شیشه را به خوبی بگیرد و شیر را بمکد، باید بتواند لب بالا را جمع کند.
کوتاهی بیش از حد فرنوم، فاصله‌دار شدن دو دندان پیشین فک بالا و سخت بسته شدن دهان را به دنبال دارد که به تنفس از راه دهان و آهسته شدن رشد استنشاق از راه بینی می‌انجامد. کوتاه بودن فرنوم لب، تحلیل لثه را نیز در پی دارد. دندانپزشک یا متخصص لثه جراحی فرنکتومی را برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌دهد. فرنوم در این عمل بریده می‌شود تا لب بالا آزادانه حرکت کند.
مشکلات ناشی از وجود بند لب نامناسب؟
تقریباً ۱۰% کودکان دچار مشکل چسبندگی فرنوم هستند که به بافت موجود در این ناحیه نفوذ کرده یا باعث ایجاد بافت لثه مثلثی بین دندانهای نیش مرکز دهان می‌شود. این شرایط معمولاً نیاز به استفاده از روش‌های درمان مناسب داشته و با افزایش سن به خودی خود برطرف نمی‌شوند. نتایج و پیامدهای ناشی از چسبندگی فرنوم به شرح زیر هستند:
- مشکلات مربوط به مکیدن شیر در بین نوزادان: یکی از مشکلات جدی در این رابطه است که می‌تواند باعث ایجاد محدودیت برای مکیدن سینه مادر یا حتی ایجاد مشکلات مربوط به سوء تغذیه شود.
- ایجاد فاصله بین دندانها: به خاطر کشیدگی فیبری رباط‌هایی که به سمت پایین در ناحیه بین دندانهای جلو امتداد یافته‌اند، ممکن است فاصله بین این رباط‌ها بسته نشده و در نتیجه این شرایط فرد دچار مشکل فاصله بین دندانها شود.
- عقب رفتگی لثه: با حرکت لب‌ها، این مشکل باعث می‌شود فرنوم به‌طور مداوم دچار کشیدگی شود. در ادامه، خطر عقب رفتگی لثه و ایجاد حفره در فضای بین دندانها و لثه به خاطر این شرایط افزایش پیدا خواهد کرد.
- وضعیت دائمی در ارتباط با باز بودن دهان: رباط‌های محکم باعث ایجاد محدودیت در عملکرد و جلوگیری از تطبیق شرایط با لب پایین یا ایجاد مشکل قرارگیری نامناسب لب‌ها بر روی یکدیگر می‌شود. در واقع باید توجه داشت قرارگیری مناسب لب‌ها بر روی یکدیگر یک بخش مهم از فرآیند تنفس عادی می‌باشد. بنابراین، کودکان دچار این مشکل در معرض خطر بالاتر حالت دهان باز و تنفس دهانی قرار گرفته و این شرایط می‌تواند بر فرآیند رشد فک و نیز رشد سیستم تنفسی آنها تاثیر منفی داشته باشد.
- پلاک، پوسیدگی و ژنژیویت: بالاتر قرار گرفتن لب بالا به خاطر سفت بودن فرنوم می‌تواند با تشکیل بیشتر پلاک، ایجاد پوسیدگی و التهاب لثه همراه باشد. هنگامی که اتصال فرنوم به لثه در ناحیه پایین‌تر از موقعیت عادی قرار داشته باشد، موقعیت لب باعث ایجاد یک حفره اطراف دندانهای جلو در دهان شده و در عمل می‌تواند به محلی برای گیر افتادن شیر و سایر مواد غذایی تبدیل شود. این شرایط باعث می‌شود مواد قندی در اطراف دندانها جمع شده و باعث ایجاد پوسیدگی و سایر مشکلات مربوط به آن در نواحی تماس لثه‌ها با دندانها شود. وجود فرنوم محکم بین دندانها همچنین باعث می‌شود مشکلات خاص در ارتباط با مسواک زدن دندانها و نیز سطح دسترسی موهای مسواک با خط لثه ایجاد شود و این شرایط نیز می‌تواند خطر ایجاد پوسیدگی دندان را به‌طور مشخص افزایش دهد.
جراحی فرنکتومی لب چیست؟
فرنوم گاهی به علت کوتاه و یا بزرگ بودن، محدودیت‌هایی در غذا خوردن و صحبت کردن ایجاد می‌کند. معمولا برای درمان این مشکل از جراحی فرنکتومی کمک گرفته می‌شود. در این جراحی، جراح بسته به مشکل بیمار، فرنوم را طوری تغییر می‌دهد تا آن اختلال برطرف شود.
این عمل، ساده و کم خطر بوده و به راحتی مشکل را بر طرف می‌کند. جراحی فرنکتومی لبی حداکثر یک ساعت طول می‌کشد.
معرفی روش‌های انجام فرنکتومی
برای برداشتن فرنوم لب چند روش وجود دارد که تمام این روش‌ها دارای کمترین آسیب بوده و به سرعت ترمیم می‌شوند.
- جراحی به وسیله تیغ و قیچی
این روش قدیمی برای آزاد کردن فرنوم و یا قطع کردن آن توسط دندانپزشک انجام می‌گیرد. دندانپزشک ابتدا با بی‌حسی موضعی ناحیه مورد نظر را بی‌حس کرده و پس از آن شروع به درمان می‌کند. در ادامه دندانپزشک بسته به مشکلی که فرنوم ایجاد کرده، قسمتی از آن را برش داده و طوری تغییر می‌دهد تا مشکل برطرف شود. معمولا در آخر ناحیه مد نظر را بخیه می‌زند.
- جراحی فرنوم به کمک لیزر
روش لیزر روشی جدید و بسیار پر کاربردتر از روش جراحی با قیچی و تیغ است. برای انجام این جراحی، یک دستگاه لیزر کوچک جهت بریدن قسمتی از فرنوم استفاده می‌شود. بافت مورد نظر به وسیله لیزر توسط دنداپزشک با دقت بریده می‌شود. این نوع جراحی مزایای بسیار دارد:
- خونریزی بسیار کمی در این نوع جراحی مشاهده می‌شود که به همین علت بین دنداپزشکان محبوبیت فراوانی دارد.
- آسیب بسیار کمی به بافت می‌زند.
- دوره نقاهت آن بسیار سریع‌تر بوده و بعد از عمل، درد بسیار کمتری وجود خواهد داشت.
- فرنولوپلاستی
این نوع روش برای درمان فرنوم زبانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دندانپزشک در ابتدا فرنوم زبانی را کوتاه کرده و زخم مثلثی شکل به وجود آمده را با بخیه ترمیم می‌کند. بعد از آن برای جلوگیری از خونریزی ناحیه مورد نظر، توسط دندانپزشک تحت فشار قرار داده می‌شود.
- فرنکتومی با جراحی الکتریکی
در این نوع روش جراحی، دندانپزشک با کمک جریان الکتریکی بافت مورد نظر را می‌سوزاند. این روش بدون خونریزی است، اما ترمیم در این نوع روش بسیار آهسته انجام می‌گیرد. حتی جراحت به وجود آمده نیز مدت زمان بیشتری در دهان باقی می‌ماند. بنابراین در بیشتر مواقع از این روش برای درمان فرنوم استفاده نمی‌شود.
نحوه انجام فرنکتومی چگونه است؟
در این نوع جراحی، ابتدا دهان بیمار توسط دندانپزشک و به کمک بی‌حسی موضعی بی‌حس می‌شود. این جراحی با روش‌های مختلفی مانند تیغ، لیزر، روش فرنولوپلاستی و به کمک جریان الکتریکی انجام می‌شود. دندانپزشک فرنوم را با تیغ یا لیزر و یا روش‌های دیگر گفته شده بریده و با توجه به روش انجام شده بافت مورد نظر را بخیه می‌زند.
مزایای جراحی فرنکتومی چیست؟
جراحی فرنکتومی مزایایی دارد که در زیر به بررسی آنها می‌پردازیم:
- درمان سریع
این نوع جراحی بسیار سریع انجام شده و بهبودی کامل بعد از مدت زمان بسیار کوتاهی به بیمار باز می‌گردد.
- رفع مشکل در غذا خوردن
در برخی افراد وجود فرنوم بیش از حد کوتاه و یا بیش از اندازه بزرگ می‌تواند مشکلاتی را برای غذا خوردن ایجاد کند که جراحی فرنکتومی باعث بهبود در غذا خوردن می‌شود.
- مرتب شدن دندانها
وجود فرنوم می‌تواند سبب فاصله افتادن میان دندانها شود، حتی گاهی فرنوم لبی ماگزیلاری می‌تواند مانع از بسته شدن فاصله بین دندانها به وسیله ارتودنسی شود. جراحی فرنکتومی این مشکل را حل کرده و باعث مرتب شدن دندانها می‌شود.
- افزایش اعتماد به نفس فرد
در صورتی که فرنوم سبب فاصله افتادن میان دندانها شود، می‌تواند باعث کاهش زیبایی لبخند فرد شود. جراحی فرنکتومی با از بین بردن فاصله میان دندانها، زیبایی را به دندانها بر می‌گرداند.
- رفع مشکلات تکلم
فرنوم زبانی با توجه به اینکه می‌تواند اندازه‌های متفاوتی داشته باشد، مشکلاتی را در تکلم فرد به وجود می‌آورد. با جراحی فرنکتومی این مشکل به سادگی حل می‌شود.
- جلوگیری از تحلیل لثه
گاهی فرنوم لبی با کمک به تجمع پلاک و ذرات غذایی می‌تواند سلامت لثه را به خطر انداخته و باعث عفونت و تحلیل لثه شود.
عوارض فرنکتومی چیست؟
مانند هر عمل جراحی دیگری، فرنکتومی می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد.
- در برخی موارد جراحی به شکل موفق پیش نمی‌رود و نیاز به عمل مجدد است. پس از جراحی احتمال عفونت، خونریزی زیاد و هماتوم( نوعی کبودی و خون مردگی) وجود دارد.
- اتصال مجدد فرنوم در موارد نادری وجود دارد.
- برخی بیماران بعد از جراحی فرنکتومی زبان، برای استفاده درست از زبان خود به گفتار درمانی نیاز دارند.
- ممکن است بیمار تا چند روز بعد از جراحی درد داشته باشد.
- به دلیل آسیبی که حین جراحی به بافت دهان وارد می‌شود، تورم در آن ناحیه مشاهده خواهد شد.
زمان مناسب برای انجام عمل فرنکتومی
بهتر است والدین تا زمان درآمدن دو دندان دائمی قدامی فک بالا اقدامی برای درمان فرنوم لبی نداشته باشند.؛ چون ممکن است فاصله بین دندان ها پس از درآمدن دندان های دائمی بسته شود. در غیر این صورت می توان با ارتودنسی وضعیت دندان ها را اصلاح کرد و فاصله ناشی از بند لب را بست. چنانچه بند لب باعث درد گرفتن لثه و لب بالای خردسالان شود، جراحی فرنکتومی لب انجام می شود.
ارتباط ارتودنسی و فرنکتومی چیست؟
در صورتی که بیمار علاوه بر فرنکتومی به درمان ارتودنسی نیز نیاز داشته باشد؛ برای تعیین زمان مناسب باید نزد متخصص ارتودنسی بروید تا تشخیص درست را انجام دهد. اما اصولا متخصصین توصیه می کنند برای بسته شدن فضای بین دندانها بیمار باید تا رشد دندان های دائمی صبر کند. اگر فضا بعد از رویش دندان های دائمی بسته نشد نیاز به ارتودنسی ثابت است. در بسیاری موارد با رشد دندان های دائمی فاصله بین دندانها به خودی خود از بین می رود . در انتهای درمان ارتودنسی در صورت وجود فرنوم می بایست جراحی فرنکتومی انجام شود.
بعد از درمان ارتودنسی و مرتب شدن دندان ها، در صورت وجود فاصله زیاد بین دندانهای فک بالا، ممکن است لازم باشد فرنوم برداشته شود زیرا وجود آن باعث ایجاد کشش عضلانی و در نتیجه برگشت ارتودنسی و باز شدن مجدد فاصله بین دندان ها شود. برای مشاوره در خصوص ضرورت انجام جراحی فرنوم حتما با ارتودنتیست مشاوره کنید.
نکته مهم در خصوص فرنکتومی این است که درمان ارتودنسی باید قبل ازعمل فرنکتومی انجام شود. زیرا اسکار بجا مانده از جراحی فرنکتومی خود می تواند بعنوان مانعی برای بسته شدن فاصله بین دندانها عمل کرده و مانع درمان صحیح و کامل ارتودنسی شود.
دوره ریکاوری و بهبودی بعد از جراحی فرنکتومی به چه صورت است؟
ناحیه جراحی پس از عمل شبیه یک زخم بزرگ است و اندکی خونریزی دارد که البته نگران کننده نیست. اگر با خونریزی مواجه شدید، یک تکه گاز پانسمان را تا کنید و روی زخم بگذارید تا خون را به خود جذب کند. تمیز نگه داشتن محل عمل بسیار مهم است و باید آن را با یک تکه گاز پانسمان و پراکسید با ملایمت پاک کنید. زخم جراحی را تا یک هفته تحت نظر بگیرید و در صورت مواجهه با هرگونه مورد غیر طبیعی به پزشک مراجعه کنید.
مراقبت‌های بعد از انجام جراحی فرنکتومی چگونه است؟
بعد از انجام جراحی فرنکتومی موارد زیر را رعایت کنید:
- باید سعی کنید با استفاده از پانسمان محل جراحی را تمیز نگه دارید و اگر خونریزی وجود دارد، آن را به آرامی پاک کنید.
- از دهانشویه و آب نمک استفاده کنید.
- با احتیاط و با ملایمت مسواک بزنید. توجه کنید که باقی ماندن جرم و پلاک روی دندان، احتمال ایجاد عفونت را افزایش می‌دهد. بنابراین رعایت بهداشت دهان و دندان از اهمیت بالایی برخوردار است.
- در دوران نقاهت بیماری که اصولا بین دو تا سه هفته است، از خوردن غذا های سفت پرهیز کنید.
- برای تسکین درد، داروهای مسکن تجویز شده توسط دندانپزشک را مصرف کنید.
- وجود تورم بعد از جراحی طبیعی است، اما برای کاهش آن می‌توانید از کمپرس یخ استفاده کنید.
- سعی کنید از خوردن نوشیدنی‌ها و غذا‌های خیلی داغ اجتناب کنید.
- بعد از جراحی حداقل ۱ روز کامل استراحت کنید و فعالیت سنگین نداشته باشید.
هزینه جراحی فرنکتومی لب چقدر است؟
جهت اطلاع از هزینه انجام این درمان، بهتر است با کلینیک مد نظر خود تماس گرفته و از هزینه دقیق این درمان مطلع شوید.
به طور کلی قیمت جراحی فرنکتومی به عوامل متعددی بستگی داشته که عبارت‌اند از:
- پیچیدگی و مدت زمان عمل
با توجه به نوع فرنوم، زمان جراحی آن متفاوت بوده و دندانپزشک با بررسی این عوامل برای شما یک طرح درمانی ایجاد کرده و اطلاعات لازم را در جهت هزینه جراحی به شما می‌دهد.
- بیمه درمانی
با توجه به نوع بیمه‌ای که دارید، می‌توانید بخشی از هزینه درمانی خود را با بیمه حساب کنید.
- نحوه پرداخت
قبل از انجام جراحی با کلینیک دندانپزشکی مورد نظر هماهنگ کنید و از دنداپزشک خود راهنمایی بگیرید تا از شرایط پرداخت آنها که به صورت نقدی یا اقساطی است، مطلع شوید.
- محل کلینیک
با توجه به اینکه کلینیک در کدام منطقه شهر قرار دارد، هزینه‌های جراحی کمی متفاوت هستند.
سخن پایانی
شما در این مقاله با فرنوم و فرنکتومی آشنا شدید. همچنین از روش‌های انجام فرنکتومی آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
آیا جراحی فرنکتومی ضروری است؟
بله، فرنوم نامناسب موجب ایجاد مشکلات متعددی در بلع، گفتار و لبخند افراد می‌شود. با استفاده از فرنکتومی می توانید کلیه این مشکلات را تنها با استفاده از یک جراحی ساده از بین ببرید.
دوره نقاهت عمل فرنکتومی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان دوره نقاهت عمل فرنکتومی رابطه مستقیمی با شرایط بیمار دارد، اما بیماران حداکثر بعد از حدود دو هفته به روند زندگی عادی خود برمی‌گردند.
